ກະບົດຜີບາບ ຜີບຸນ ຫຼື ຜີບ້າຜີບຸນ

ພາຍຫຼັງຈາກຂ້າຫຼວງຕາງພະອົງ ປະຈຳຫົວເມືອງຕາເວັນອອກກ້ຳເໜືອ ຫຼືມົນທົນອິສານ ໄດ້ອອກປະກາດວ່າ ໃຫ້ລາວເປັນໄທ ຕາມພຣະລາຊໂອງການລົງວັນທີ 4 ມິຖຸນາ 1899 ຂອງພຣະເຈົ້າແຜ່ນດິນສຍາມ ຣັຊການທີ 5 ໄດ້ 1 ປີຄື ເຖິງປີ ຄ.ສ. 1900 ຖ້ວນ ໄດ້ມີຄົນລາວພວກນື່ງກໍ່ການກະບົດຂື້ນໃນຫົວເມືອງມົນທົນພາກອິສານ ແລະ ການກະບົດ ຫຼືການກໍ່ການປະຕິວັດໃນຄາວນັ້ນ ສຍາມຈິ່ງຮຽກວ່າ ກະບົດຜີບາບຜີບຸນ ຄືເຮັດຢ່າງບ້າໆ ຫຼື ຫຼອກໃຫ້ເຊື່ອໄປໃນທາງບາບທາງບຸນ, ເຣື່ອງມີດັ່ງນີ້: “ເມື່ອປີຊວດ ຈຸລສັກຣາດ 1262 (ຄ.ສ. 1900) ຜາກົດວ່າ ມີລາຍແທງ[i] ເປັນຄໍາທໍານາຍວ່າ ເຖິງກາງເດືອນຫົກ ປີສລູ ຈຸລສັກຣາດ 1263 ຈະເກີດເຫດເພດໄພໃຫຍ່ຫຼວງ, ຫີນແຮ່ຈະກາຍເປັນເງິນເປັນຄຳ, ໝາກອຶໝາກໂຕ່ນຈະກາຍເກີເປັນຊ້າງເປັນມ້າ, ຄວາຍຕູ້ດ່ອນ ແລະ ໝູ ຈະກາຍເກີດເປັນຍັກກິນຄົນ, ທ້າວພຣະຍາທັມມິກຣາດ[ii] ຈະມາເປັນໃຫຍ່ໃນໂລກນີ້. ຜູ່ໃດຢາກພົ້ນເຫດຮ້າຍອັນນີ້ ຈົ່ງໃຫ້ກ່າຍເອົາລາຍແທງອັນນີ້ບອກເລົ່າຕໍ່ໆກັນໄປ ຖ້າຜູ່ໃດເປັນຄົນບໍຣິສຸດ ບໍ່ໄດ້ທຳບາບຫຍາບຊ້າອັນໃດແລ້ວ ໃຫ້ເອົາຫີນແຮ່ມາທ້ອນໄວ້ ຄອຍຖ້າໃຫ້ພຣະຍາທັມມິກຣາດ ມາຊຸບໃຫ້ເປັນເງິນເປັນຄຳ ຖ້າຜູ່ໃດໄດ້ກະທຳບາບກຳຕ່າງໆ ແລະ ເພື່ອຢາກເປັນຄົນບໍຣິສຸດນັ້ນ ກໍ່ໃຫ້ລ້າງບາບຕັດກັມຕັດເວນເສຽ ໂດຍນິມົນພຣະສົງມາສູດຮົດນ້ຳລ້າງໃຫ້ ຖ້າຜູ່ໃດຢ້ານຕາຍ ກໍໃຫ້ຂ້າຄວາຍຕູ້ດ່ອນ ກັບໝູເສຽ ໃນເວລາມື້ກ່ອນເພັງເດືອນຫົກ ປີສລູ (ຄ.ສ. 1901) ຢ່າຟ້າວໃຫ້ມັນໄດ້ເປັນຍັກ. ຜູ່ທີ່ຍັງເປັນສາວຢູ່ບໍ່ມີຜົວ ກໍ່ໃຫ້ຟ້າວເອົາຜົວສາ ບໍ່ດັ່ງນັ້ນ ຍັກຈະກິນໝົດ” ດັ່ງນີ້ເປັນຕົ້ນ. ນີ້ແມ່ນ ຄວາມເວົ້າໃນລາຍແທງນັ້ນ.

ປະຊາຊົນລາວໃນພາກອິສານສມັຍນັນ ຍັງເປັນຄົນໂງ່ຈ້າຢູ່ຫຼາຍ ແຕ່ຫາກເປັນຄົນເຊື່ອໝັ້ນໃນບຸນໃນບາບ ແລະ ຫວັງເພິ່ງເຈົ້າຜູ່ມີບຸນ ຄອບຖ້າໃຫ້ແຕ່ເຈົ້າຜູ່ມີບຸນ ຄື ພຣະຍາທັມມິກຣາດ ມາໂຜດໃຫ້ຕົນໄດ້ມີຄວາມສຸກ ໂດຍບໍ່ຮູ້ວ່າ ຄວາມສຸກ ຫຼື ຄວາມທຸກ ແລະ ຄວາມຮັ່ງມີ ຫຼື ຍາກຈົນນັ້ນ ເກີດຈາກການກະທຳຂອງຕົນເອງ ດັ່ງນັ້ນ ຈິ່ງພາກັນຫຼົງເຊື່ອຕາມຄວາມເວົ້າໃນລາຍແທງ ແລ້ວກໍພາກັນຢ້ານສັ່ນຕໍ່ພຍັນຕະຣາຍຕ່າງໆ ຕາມທີ່ຕົນໄດ້ຍິນຈາກລາຍແທງນັ້ນ.

ຄວາມຊ່າລືເລື່ອງນີ້ ໄດ້ແຜ່ກະຈາຍໄປທົ່ວໃນແຜ່ນດິນພາກອິສານໄວພໍປານວ່າໄຟລາມທົ່ງ. ໃນປີ ຄ.ສ. 1900 ນັ້ນເອງ ໄດ້ມີຣາສດອນຈາກບ້ານ ແລະ ເມືອງຕ່າງໆ ພາກັນໄປເກັບເອົາຫີນແຮ່ທີ່ຢູ່ທາງຕາເວັນຕັກເມືອງເສລະພູມ ແຂວງຮ້ອຍເອັດ ໄປໄວ້ບູຊາເປັນອັນມາກຜິດປົກກະຕິແລ້ວກໍ່ມີສຽງເວົ້າເລົ່າລືໂຈດຂານກັນວ່າ ພໍເຖິງເດືອນຫົກ ກໍຈະຂ້າຄວາຍຕູ້ດ່ອນ ແລະ ໝູໃຫ້ໝົດ.

ຝ່າຍເຈົ້າໜ້າທີ່ຜູ່ປົກຄອງບ້ານເມືອງຕາມເມືອງຕ່າງໆ ໄດ້ຊາບຄວາມເລົ່າລືອັນນີ້ແລ້ວ ກໍມີຄວາມວິຕົກກັງວົນຢູ່ເປັນອັນມາກ ແຕ່ຈະຈັບກຸມຜູ່ໃດໄປລົງໂທດກໍບໍ່ໄດ້ ເພາະຍັງບໍ່ຮູ້ວ່າຜູ່ໃດຜິດ ຜູ່ໃດແມ່ນ ແລະ ຜູ່ໃດເປັນຜູ່ຕົວະຍົວະສົ່ງເສີມ ເປັນແຕ່ຊ່າລືກັນໄປລືກັນມາ ແລະ ຢ້ານກົວກັນໄປເອງ. ຄວາມຊ່າລື ແລະ ຢ້ານກົວນີ້ ເປັນເຫດໃຫ້ຣາສດອນ ເມືອງຍະໂສທອນ ພາກັນໄປນິມົນພຣະມາສູດຮົດນ້ຳຊຳຮະ ຕັດກັມຕັດເວນໃຫ້ເປັນອັນມາກ. ພູລເຫດທີ່ພາໃຫ້ຣາສດອນເມືອງຍະໂສທອນແຕກຕື່ນນັ້ນມີດັ່ງນີ້:

ມີທາດເກົ່າລູກນຶ່ງ ຢູ່ທີ່ບ້ານທາດໃກ້ໆເມືອງຍະໂສທອນນັ້ນເອງ ທາດລູກນີ້ຊາວບ້ານຮຽກັນວ່າ ທາດຫຼັກໂລກ ນັບຖືກັນວ່າເປັນທາດເກົ່າແກ່ສັກສິດ. ຢູ່ໃກ້ໆທາດນັ້ນ ເປັນບ່ອນຫຼຸບບ່ອນນຶ່ງ ເມື່ອຝົນຕົກນ້ຳໄຫຼລົງບ່ອນຫຼຸບນັ້ນແລ້ວ ກໍໄຫຼຕໍ່ລົງແມ່ນ້ຳຊີ ຈິ່ງເຮັດໃຫ້ດິນຊາຍໃນທີ່ນັ້ນເປັນໂນນສູງຂື້ນ ຕອນນຶ່ງຮູບຄ້າຍຄືທາດ. ພວກຊາວບ້ານເລີຍພາກັນຮຽກໂນນດິນຊາຍນັ້ນວ່າ “ທາດຄຳບຸ” ພວກຊາວຊົນຜູ່ຜີບາບຜີບຸນ ຈິ່ງພາກັນ ໄປບະບົນທຳພິທີສັກກາຣະບູຊາຂື້ນໃນທີ່ນັ້ນແລ້ວ ນິມົນເອົາພຣະຄູອິນ ວັດບ້ານໜອງອີຕຸ້ມ ໃຫ້ເປັນຫົວນ້າ ພາໄປທຳພິທີສູດສະເດາະເຄາະ ຕັດກັມຕັດເວນ ແລະ ຮົດນ້ຳມົນ ພ້ອມດ້ວຍພຣະຄູວິບູນ ວັດອັມພະວັນ ແລະ ພຣະຄຣູອະນັນຕະນິຄົມ ເຂດວັດສິງທ່າ ເມືອງຍະໂສທອນ ເປັນຄນະ. ເມື່ອຜູ່ໃດສູດຮົດນ້ຳລ້າງຄວາມຊົ່ວແລ້ວ ກໍໃຫ້ຖີ້ມເງິນຄຳໄວ້ທີ່ທາດຄຳບຸນັ້ນ ເພາະຕາມຂ່າວເລົ່າລືວ່າ ເງິນຄຳທີ່ມີຢູ່ນັ້ນ ຈະເກີດເປັນຫີນແຮ່ຖ້າບໍ່ຖີ້ມ. ເມື່ອໄປເອົາຫີນແຮ່ເມືອງເສລະພູມມາບູຊາແລ້ວ ຫິນແຮ່ນັ້ນ ກໍຈະບໍ່ເກີດເປັນເງິນເປັນຄຳໄດ້ ສະນັ້ນ ຜູ່ທີ່ໄດ້ມາລ້າງບາບ ຕັດກັມຕັດເວນ ສະແດງຕົນເປັນຜູ່ບໍຣິສຸດ ຈິ່ງໄດ້ເອົາເງິນຄຳຂອງຕົນຖິ້ມໄວ້ທີ່ທາດຄຳບຸນັ້ນເປັນອັນມາກ ແລ້ວກໍພາກັນໄປເກັບເອົາຫີນແຮ່ທີ່ເມືອງເສລະພູມມາໄວ້.