ເສົາຫຼັກເມືອງ ເປັນເສົາຫີນ ຫຼື ຫີນຫຼາຍໜ່ວຍໂຮມກັນ ເປັນຫີນຫຼັກດ່ຽວ ປາສະຈາກການຂຽນຂໍ້ຄວາມໃດໆ ຄວາມໝາຍກໍຄືການສ້າງ ໃຫ້ເປັນສັນຍາລັກແຫ່ງການຕັ້ງເມືອງ ຈຸດໃຈກາງເມືອງຂອງຄົນສະໄໝກ່ອນ ໂດຍມີການເລືອກສະຖານທີ່ ຄວາມເໝາະສົມໃນການສ້າງຕັ້ງ ຈາກບຸກຄົນສຳຄັນ ຕາມແບບວິທີຂອງຍຸກສະໄໝນັ້ນ ໂດຍມີພິທີກຳຕ່າງໆ ເພື່ອຄວາມເປັນສີລິມົງຄົນ ຫຼື ຄວາມສະຫງ່າລາສີຂອງເມືອງນັ້ນ ເສົາຫຼັກເມືອງ ຈຶ່ງກາຍເປັນສູນລວມແຫ່ງ ຄວາມເຄົາລົບນັບຖືຂອງຜູ້ຄົນ ເພື່ອໃຫ້ກາຍເປັນຫຼັກເມືອງອັນສັກສິດ ເຮັດໃຫ້ການສ້າງສາ ພັດທະນາປະເທດຊາດ ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ ໃນໂອກາດຕໍ່ໆໄປ.

       ເສົາຫຼັກເມືອງເກົ່າ ທີ່ຖືກຄົ້ນພົບຢູ່ຖະໜົນເສດຖາທິລາດ ບ້ານເພຍວັດນັ້ນ ເປັນເສົາຫຼັກເມືອງທີ່ເກົ່າແກ່ ຊຶ່ງປະກອບດ້ວຍ ການຈັດວາງກ້ອນຫີນ ໃຫ້ກາຍເປັນເສົາ ເພື່ອບົ່ງບອກເຖິງ ສະຖານທີ່ແຫ່ງການສ້າງຕັ້ງເມືອງ ມີອາຍຸຍືນນານ ອາດກ່ອນການສ້າງຕັ້ງ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ເປັນເມືອງເອກ ຕາມການສັນນິຖານຂອງກ້ອນຫີນ ແລະ ການຄົ້ນພົບທີ່ເລິກກ່ວາ 1,80 ມ ນັ້ນ ທ່ານ ວຽງແກ້ວ ສຸກສະຫວັດດີ ກ່າວວ່າ: ອາດຈະສ້າງກ່ອນໜ້າ ການຍ້າຍນະຄອນຫຼວງ ຈາກນະຄອນຊຽງທອງຫຼວງພະບາງ ມາສູ່ວຽງຈັນ ແລະ ບາງທີ ອາດແມ່ນໃນລາຊະການຂອງ ເຈົ້າໂພທິສາລາດ ອົງເປັນພະບິດາຂອງ ເຈົ້າໄຊເຊດຖາທິລາດ ກໍໄດ້ ເພາະເພິ່ນໄດ້ສ້າງ ແລະ ປະຕິສັງຂອນຢູ່ຫຼາຍວັດ ເຊັ່ນ: ວັດໂພນພະເນົາ ວັດໜອງບອນ ວັດໂພນພິໄສ ໜອງຄາຍ ແລະ ອື່ນໆ          ການຄົ້ນພົບເສົາຫຼັກເມືອງເກົ່າ ນັບວ່າເປັນໂອກາດດີ ຫຼືໂຊກດີກໍວ່າໄດ້ ເພາະອີງຕາມແຜນ ສະເຫຼີມສະຫຼອງ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ຄົບຮອບ 450 ປີ ນັ້ນ ຈະສ້າງນະຄອນຫຼວງ ໃຫ້ບັນລຸ 6 ສ ໂດຍມີ 13 ແຜນງານໃຫຍ່ ແລະ 160 ໂຄງການ ໃນນັ້ນມີ 21 ໂຄງການ ແລະ ການປະຕິສັງຂອນວັດຖຸບູຮານ 5 ແຫ່ງ ຢູ່ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ (ທາດຫຼວງ ຫໍພຣະແກ້ວ ພິພິທະພັນວັດສີສະເກດ ກຳແພງເມືອງ ຫຼັກເມືອງວຽງຈັນ ລ້ວນແຕ່ເປັນໂຄງການບູລິມະສິດ... ຫໍຫຼັກເມືອງທີ່ຈະສ້າງໃໝ່ໃສ່ບໍລິເວນເກົ່າ ຈະເປັນຮູບຊົງຫໍພະສາດ ມີປະຕູ 4 ທິດ ຫຼັງຄາມີຍອດຊໍ່ຟ້າສູງເດັ່ນ ມີຄວາມກວ້າງ 25x25 ແມັດ ສູງ 30 ແມັດ ແລະ ປະກອບມີເສົາຫຼັກເມືອງຈຳລອງ ທີ່ສ້າງຂຶ້ນໃໝ່ຕັ້ງໄວ້ຢູ່ເຄິ່ງກາງ ແລະ ກ້ອນຫີນທີ່ເປັນ 4 ເສົາຫຼັກເມືອງເກົ່າ ຈະໄດ້ນຳມາຕັ້ງວາງສະແດງຢູ່ທີ່ນັ້ນ ເພື່ອໃຫ້ປະຊາຊົນ ນັກທ່ອງທ່ຽວໄດ້ຊົມ ໄດ້ຄົ້ນຄ້ວາສຶກສາ ວັດຖຸບູຮານດັ່ງກ່າວ ປາງອະດີດ.

ສ່ວນເສົາຫຼັກເມືອງ ທີ່ຢູ່ໃນສິມວັດສີເມືອງນັ້ນ ກໍເປັນບູຮານວັດຖຸອີກຊະນິດໜຶ່ງ ທີ່ມີຄວາມໝາຍສຳຄັນ ຕິດພັນກັບການສ້າງພຣະທາດຫຼວງ ຫຼື ເປັນປະເພນີແນວໃດ ເພິ່ນຈັດຕັ້ງບຸນປະເພນີ ທີ່ວັດສີເມືອງກ່ອນ ຈຶ່ງມີການແຫ່ຜາສາດເຜີ້ງ ໄປບູຊາທາດຫຼວງຕໍ່ມາ.

ຕາມປະຫວັດທາດເຈດີŒວັດສຳຄັນ ພິມເມື່ອ 1974 ນັ້ນ ທ່ານ ຈັນ ອິນທຸພິລາດ ຜູ້ຂຽນປະຫວັດວັດສີເມືອງ ໄດ້ມີທັດສະນະໃນບົດຂຽນຂອງເພິ່ນ ບາງຕອນວ່າ: ເບິ່ງຕາມຕຳນານທົ່ວໄປໃນປາງປະຖົມ ບ່ອນຝັງພະບໍລົມສາລີລິກະທາດ (ດູກພະພຸດທະເຈົ້າ) ຫຼືບ່ອນສຳຄັນ ມັກຈະເອົາຫຼັກຫີນ ເຮັດເປັນເຄື່ອງໝາຍໄວ້ ຢ່າງພະເຈົ້າອະໂສກກະລາດ ໝາຍສະຖານທີ່ເກີດ ທີ່ສະແດງທຳມະຈັກ ຂອງພະພຸດທະເຈົ້າດ້ວຍຫີນ ... ທຸກແຫ່ງ ທີ່ພະລັດສີ ໝາຍບ່ອນປະດີດສະຖານດູກ ພະພຸດທະເຈົ້າ ໃນດິນແດນສຸວັນນະພູມນັ້ນ ກໍລ້ວນແຕ່ໝາຍດ້ວຍຫຼັກຫີນ ເຊັ່ນ: ທາດພຣະນົມ ທາດຫຼວງ ເບື້ອງຕົ້ນ ນຳເອົາເສົາຫີນ ເປັນເຄື່ອງໝາຍບ່ອນຝັງດູກ ພະພຸດທະເຈົ້າ ສະເພາະທາດຫຼວງນັ້ນ ໄດ້ສ້າງທາດກວມບ່ອນມີເສົາຫີນ ໝາຍບ່ອນຝັງດູກພະພຸດທະເຈົ້າ ຊຶ່ງແມ່ນໃນລາຊະການຂອງ ເຈົ້າໄຊເຊດຖາທິລາດ ໂດຍສ້າງແຕ່ ຄ.ສ 1560 ແລະ ສຳເລັດ ຄ.ສ 1566 ທ່ານຈຶ່ງເຂົ້າໃຈວ່າ ເສົາຫີນທີ່ເປັນຫຼັກຫີນ ໃນສິມວັດສີເມືອງນັ້ນ ຄົງເປັນຫຼັກໝາຍສຳຄັນ ທາງພຸດທະສາດສະໜາ ເປັນແນ່.

ສ່ວນທີ່ວ່າ ເສົາຫຼັກເມືອງຢູ່ວັດສີເມືອງ ຕາມຄຳເລົ່າລືປາກຕໍ່ປາກວ່າ ແມ່ນການຝັງມ້າ ຝັງແມ່ມານສີ ແລະ ເອົາເສົາຝັງເທິງທັບນັ້ນ ຄົງຈະບໍ່ແມ່ນ ເພາະບໍ່ມີການບັນທຶກ ບໍ່ມີຫຼັກຖານ ແລະ ຢູ່ໃນສະໄໝໃດກັນແທ້ ຈະເອົາແມ່ມານຕາຍຫູງ ມາເປັນເທພາລັກຫຼັກເມືອງ ອັນເປັນສະຖານມິ່ງມຸງຄຸນ ຂອງພະນະຄອນ ຍ່ອມບໍ່ເໝາະສົມກັບການເຄົາລົບ ນອບນ້ອມ ຂອງເຈົ້າພະຍາລາຊາ ຜູ້ຄອງເມືອງແຫ່ງນີ້ ແຕ່ແນວໃດກໍດີ ເສົາຫຼັກເມືອງຢູ່ວັດສີເມືອງ ກໍເປັນວັດຖຸບູຮານສິ້ນສຳຄັນ ຜູກພັນກັບທາດຫຼວງວຽງຈັນ ຄວນແກ່ເຄົາລົບກາບໄຫວ້ ເພື່ອເປັນມຸງຄົນ ກັນຊີວິດຂອງຜູ້ຄົນທີ່ເຊື່ອຖື.

ເສົາຫຼັກເມືອງທີ່ຈະສ້າງໃໝ່ ຖືເອົາລືກງາມ 24 ກຸມພາ 2010 ເລີ່ມຕົ້ນສ້າງນັ້ນ ມີມູນຄ່າ 9 ຕື້ກ່ວາກີບ ໃນນັ້ນ ມີທັງຄ່າກໍ່ສ້າງ ແລະ ຄ່າເວນຄືນທີ່ດິນ ລຳພັງແຕ່ງົບປະມານທີ່ລັດອະນຸມັດ ຄົງຈະເປັນໄປໄດ້ຍາກ ຈຶ່ງເຊີນຊວນບັນດາ ຜູ້ມີໃຈໃສສັດທາທັງຫຼາຍ ຮ່ວມກັນບໍລິຈາກ ເພື່ອມີສ່ວນຮ່ວມ ໃນການສ້າງບຸນກຸສົນ ເຮັດໃຫ້ປະເທດຊາດຈົບງາມ ໂດຍສະເພາະ ເຮັດໃຫ້ສະຖານທີ່ໃນອະດີດ ຊຶ່ງຜູ້ຄົນເຄົາລົບນັບຖືມາແລ້ວ ທີ່ໄດ້ຈົມຫາຍຕາມການເວລາ ແລະ ການທຳລາຍຂອງສົງຄາມລ່າເມືອງຂຶ້ນນັ້ນ ໄດ້ກັບມາມີຊີວິດຊີວາຄືນໃໝ່ ພາຍໃຕ້ທ້ອງຟ້າແຫ່ງສັນຕິພາບ ຂອງລະບອບໃໝ່ ສປປ ລາວ.