ສົງ​ຄາມ​ລາວ ກັບ ສ​ຍາມ

ຕົ້ົນ​ເຫດ​ທີ່​ພຣະ​ເຈົ້າ​ຕາກ​ສິນ ພຣະ​ເຈົ້າ​ແຜ່ນ​ດິນ​ສ​ຍາມ ທີ່ກຸງທົນບຸຣີໃຫ້ພະຍາມະຫາກະສັດສຶກຍົກທັບມາຕີພຣະນະຄອນວຽງຈັນ ໃນປີ ຄ.ສ 1778 ນັ້ັນ ກໍເນື່ອງຈາກວ່າ ພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານ ແຫ່ງນະຄອນວຽງຈັນ ບໍ່ໄດ້ ປຣົງພຣະທັຍຮ່ວມມືກັບໄທ ໄປປາບພະມ້າ ທັງເຈົ້າສຸລິຍະວົງ ແຫ່ງຫຼວງພຣະບາງ ກໍຟ້ອງຕໍ່ໄທວ່າ ພຣະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ເປັນໃຈກັບພະມ້າ ດ້ວຍດັ່ງນັ້ນ ພຣະເຈົ້າຕາກສິນ ແຫ່ງກຸງທົນບຸຣີ ຈີ່ງມີຄວາມຄຽດແຄ້ນໃຫ້ພຣະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ເປັນອັນມາກ.

ພໍໄດ້ໂອກາດທີ່ທ້າວກ່ຳ ເຂົ້າໄປທູນເຫດການວ່າ ໃຫ້ພຣະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ໃຫ້ກອງທັບລົງໄປທຳຮ້າຍບິດາຂອງຕົນ ຈົນເຖິງແກ່ຄວາມຕາຍ ແລະ ບິດາຂອງຕົນ (ພຣະວໍຣະປິຕາ) ໄດ້ຂໍເຂົ້າໄປຢູ່ໃຕ້ຮົ່ມຂອງ ພຣະເຈົ້າຕາກສິນກຸງທົນບຸຣີ ພຣະເຈົ້າຕາກສິນຈື່ງແຕ່ງໃຫ້ ພຣະຍາມະຫາກະສັດສຶກ (ພາຍລຸນມາ ໄດ້ເປັນພຣະເຈົ້າແຜ່ນດິນໄທ ອົງທີ 1 ຂອງຣາຊວົງ ຈັກກຣີ ຕໍ່ມາຈົນເຖິງທຸກວັນນີ້) ເປັນແມ່ທັບໃຫຍ່ ຍົກພົນມາທາງບົກ ສົມທົບກັບກຳລັງພົນຫົວເມືອງຝ່າຍຕາເວັນອອກ ມີພົນ ສອງໝື່ນຄົນເສດ ແລະ ແຕ່ງໃຫ້ພຣະຍາສຸຣະສີ (ນ້ອງຊາຍພຣະຍາມາຫາກະສັດສຶກ) ຍົກທັບເຮືອມາທາງຂເມນ ເກນຂເມນໄດ້ ໝື່ນຄົນ ຕໍ່ເຮືອຮົບຍົກພົນຂື້ນມາຕ່ມຮູແມ່ນ້ຳຂອງ ໃນປີ ຄ.ສ 1778. ສ່ວນກອງທັບຂອງພຣະຍາມະຫາກະສັດສຶກ ຍົກມາທາງນະຄອນຣາຊສີມາ ກາຍມາທາງເມືອງ ສຸຣິນ, ເມືອງສີສະເກດ ມາສົມທົບກັບກອງທັບເຮືອທີ່ເມືອງຈຳປາສັກ. ກອງທັບໄທທັງສອງ ກໍເຂົ້າຍຶດເອົາເມືອງຈຳປາສັກ ໄດ້ຢ່າງງ່າຍດາຍ. ເຈົ້າໄຊຍະກຸມມານ ເຈົ້ານະຄອນຈຳປາສັກ ບໍ່ສູ້ ໄດ້ໜີໄປລີ້ຊ່ອນຢູ່ດອນໄຊ ແມ່ທັບໄທ ໃຫ້ທະຫານໄປຈັບມາ ເຈົ້າໄຊຍະກຸມມານກໍຍອມເປັນເມືອງຂື້ນຂອງໄທແຕ່ນັ້ນມາ.

ຝ່າຍພຣະຍາສຸໂພ ແມ່ທັບຂອງຝ່າຍວຽງຈັນ ທີ່ລົງໄປກຳຈັດພຣະວໍຣະປີຕາ ເຊິ່ງຕັ້ງຢູ່ບ້ານດອນມົດແດງ ແຂວງຈຳປາສັກນັ້ນ ຄັນໄດ້ຊາບວ່າ ກອງທັບໄທຍົກມາເປັນອັນມາກ ເຫັນຈະສູ້ບໍ່ໄດ້ ຈື່ງຖອຍທັບກັບຄືນວຽງຈັນ ກາບທູນ ພຣະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ໃຫ້ຊາບທຸກປະການ ພຣະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ຈຶ່ງຈັດແຈງປ້ອງກັນ ພຣະນະຄອນ ແລະ ຈັດກອງທັບອອກໄປຕັ້ງຮັບກອງທັບໄທ ຢູ່ເມືອງພັນພ້າວ, ເມືອງພະໂຄ, ເມືອງຄຸກ, ເມືອງໜອງຄາຍ, ຈົນເຖິ່ງເມືອງນະຄອນພະນົມ.

ກອງທັບໄທເຂົ້າຕີເມືອງນະຄອນພະນົມແຕກ. ພຣະບໍຣົມຣາຊາ (ກູ່ແກ້ວ) ເຈົ້າເມືອງນະຄອນພະນົມ ຍົກຄອບຄົວໄປຕັ້ງຄາຍຢູ່ບ້ານດອນໜູນ ໄດ້ 5 ຄືນ ກໍເລີຍເຖິງແກ່ກຳຢູ່ທີ່ນັ້ນ ແລ້ວກອງທັບໄທກໍຍົກພົນຂື້ນມາເຖິງເມືອງໜອງຄາຍ ເຂົ້າຕີເອົາເມືອງໜອງຄາຍໄດ້. ເມື່ອໄດ້ເມືອງໜອງຄາຍແລ້ວ ກໍຍົກພົນຂື້ນມາຕັ້ງລ້ອມເມືອງພະໂຄ ແລະ ວຽງຄຸກໄວ້. ພວກຊາວເມືອງພະໂຄ ແລະ ວຽງຄຸກໄດ້ຕໍ່ສູ້ ປ້ອງກັນເມືອງໄວ້ຢ່າງແຂງແຮງ. ກອງທັບໄທເຂົ້າຕີເມືອງບໍ່ໄດ້ ແມ່ທັບໄທຈື່ງໃຫ້ທຳກົນອຸບາຍສັ່ງໃຫ້ທະຫານ ຈັບເອົາຣາສດອນເມືອງໜອງຄາຍເປັນອັນມາກ ມາຕັດຄໍເອົາແຕ່ຫົວໃສ່ເຮືອໄປເຕັມ ແລ້ວໃຫ້ແມ່ຍິງເມືອງໜອງຄາຍ ພາຍຂື້ນມາຮ້ອງຂາຍຫົວຄົນ ຢູ່ຕາມລຽບທ່າເມືອງພະໂຄ ແລະ ວຽງຄຸກ, ພວກຊາວເມືອງເຫັນດັ່ງນັ້ນ ກໍມີຄວາມສະທ້ານຢ້ານກົວເປັນອັນມາກ ກອງທັບໄທຈື່ງເຂົ້າຕີເມືອງພະໂຄ ແລະ ວຽງຄຸກໄດ້ ແລ້ວກໍເລີຍຂື້ນມາຕັ້ງລ້ອມເມືອງພັນພ້າວໄວ້. ກອງທະຫານເມືອງພັນພ້າວ ໄດ້ທຳການຕໍ່ສູ້ຢ່າງແຂງແຮງ ກອງທັບໄທບໍ່ສາມາດຕີເອົາເມືອງໄດ້ ເປັນແຕ່ຕັ້ງລ້ອມໄວ້ ຈົນເຖິງປີ 1779.

ເວລານັ້ນ ຝ່າຍເຈົ້າສຸຣິຍະວົງ ແຫ່ງນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ໄດ້ຊາບວ່າ ກອງທັບໄທຂື້ນມາຕີວຽງຈັນ ກໍດີໃຈ ເພາະເຈົ້າສຸລິຍະວົງມີຄວາມຄຽດແຄ້ນໃຫ້ພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານວ່າ ນຳເອົາພະມ້າມາຕີນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ. ເຈົ້າສຸຣິຍະວົງ ຈິ່ງມີໜັງສືໄປບອກພຣະເຈົ້າແຜ່ນດິນໄທ ຂັນອາສາເຂົ້າຕີວຽງຈັນ ທາງດ້ານເໜືອ ແລ້ວພຣະເຈົ້າສຸຣິຍະວົງ ກໍພາເອົທະຫານ ສາມພັນຄົນ ລົງມາຕັ້ງລ້ອມໄວ້ທາງວຽງຈັນໄວ້ທາງດ້ານຫຼັງ. ພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານ ເຫັນເສິກຂນາບຂ້າງທາງດ້ານໜ້າ ແລະ ຫຼັງ ເຫັນເຫຼືອກຳລັງຈິ່ງໃຫ້ປະເມືອງພັນພ້າວ ຂ້າມມາໂຮມກັນຢູ່ວຽງຈັນ ກອງທັບໄທຈິ່ງເຂົ້າເມືອງພັນພ້າວໄດ້ ແລ້ວຍົກພົນຂ້າມນ້ຳຂອງມາຕັ້ງຄ້າຍຢູ່ດ້ານຕາເວັນອອກຂອງວຽງຈັນ. ພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານ ຈິ່ງແຕ່ງໃຫ້ພຣະນັນທະເສນ ຣາຊໂອຣົດເປັນແມ່ທັບ ຄຸມທະຫານອອກໄປຕີກອງທັບໄທ ເຈົ້ານັນທະເສນ ຂີ່ຊ້າງພາຍຄຳ ສູງຫົກສອກສາມນີ້ວ ອອກຮົບ ຕັ້ງແຕ່ຮົບກັນໄດ້ ສີ່ເດືອນເສດ ກອງທັບໄທກໍຍັງບໍ່ສາມາເຂົ້າເມືອງໄດ້ ແຕ່ພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານເຫັນວ່າ ຈະສູ້ສັດຕູໄປບໍ່ໄຫວ ຈິ່ງພາເອົາເຈົ້າອິນ ເຈົ້າພົມ ຣາຊໂອຣົດ ແລະຄົນສນິດລັກລົງເຮືອ ລ່ອງໜີໄປເມືອງຄຳເກີດໃນເວລາກາງຄືນ ຝ່າຍເຈົ້ານັນທະເສນ ໄດ້ຊາບຂ່າວວ່າ ພຣະຮາຊບິດາ ໜີໄປແລ້ວ ກໍເສຽພຣະທັຍ ຈິ່ງຕົກລົງໄຂຜັກຕູເມືອງ ຍອມໃຫ້ກອງທັບໄທເຂົ້າເມືອງໄດ້ໃນວັນຈັນ ເດືອນສິບ ແຮມສາມຄ່ຳ ປີກຸນ ຈ.ສ 1141 (ຄ.ສ 1779). ເມື່ອກອງທັບໄທ ເຂົ້າເມືອງໄດ້ແລ້ວ ກໍຈັບເອົາເຈົ້ານັນທະເສນ ເຈົ້າອຸປຣາດວັງໜ້າ ແລະ ນາງແກ້ວຍອດຟ້າກັລຍານີສຣກະສັດ ພຣະຣາຊທິດາຂອງພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານ ຕລອດຈົນພຣະບໍຣົມວົງສານຸວົງ ເສນາຂ້າຣາຊການຜູ່ໃຫຍ່ ສາວສນົມນອກໃນໃວ້ໃຫ້ໝົດແລ້ວ ກໍກວດເກັບເອົາຊັບສິນເຂົ້າຂອງທັງມວນອັນມີຄ່າ ໃນພຣະຄັງຫຼວງ ແລະ ຂອງປະຊາຣາຊດອນທັງຫຼາຍ ພ້ອມດ້ວຍພຣະແກ້ວມໍຣະກົດ ແລະ ພຣະບາງ ອັນມີຄ່າຂອງມີ່ງເມືອງລາວ ກວາດເອົາຄອບຄົວຄົນລາວຊາວວຽງຈັນ ຂ້າມໄປໄວ້ເມືອງພັນພ້າວ ແລ້ວແມ່ທັບໄທຈິ່ງໃຫ້ສ້າງຫໍພຣະແກ້ວໄວ້ທີ່ເມືອງພັນພ້າວ ປັນການຊົ່ວຄາວ ແລະ ພ້ອມກັບຕີວຽງຈັນໄດ້ນີ້ ແມ່ທັບໄທ ກໍບັງຄັບໃຫ້ເຈົ້າສຸຣິຍະວົງ ເຈົ້າຄອງນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ຍອມອ່ອນນ້ອມ ຕໍ່ໄທ ແລະ ເປັນເມືອງຂື້ນຂອງໄທ ດັ່ງດຽວກັນກັບວຽງຈັນ.

ເຖິງເດືອນຍີ່ ແມ່ທັບໄທ ຈິ່ງຕັ້ງພຣະຍາສຸໂພ ຢູ່ຮັກສາເມືອງ ແລ້ວໄທກໍ່ກວາດເອົາຄອບຄົວລາວວຽງຈັນ ພ້ອມດ້ວຍພຣະຣາຊບຸດ ພຣະຣາຊທິດາວົງສານຸວົງ ຂຸນນາງ ທ້າວພະຍາ ພໍ່ຄ້າເສດຖີ ຄະຫະບໍດີຊາວວຽງຈັນ ທັງພຣະແກ້ວພຣະບາງ ລົງໄປເມືອງບາງກອກ ເດືອນຍີ່ແຮມ ໄປເຖິງເມືອງ ສຣະບຸຣີ ແມ່ທັບໄທຈິ່ງໃຫ້ຄອບຄົວລາວຫຼາຍໝື່ນຄອບຄົວ ຕັ້ງບ້ານເຮືອນຢູ່ທີ່ນັ້ນ. ເອົາລົງໄປບາງກອກແຕ່ຄອບຄົວເຊື້ວແນວກະສັດ ແລະ ຂ້າຣາຊການຜູ່ໃຫຍ່ເທົ່ານັ້ນ.

ຣາຊອານາຈັກລາວທັງສາມ ຄື ອານາຈັກນະຄອນຈຳປາສັກ ຂອງໄຊຍະກຸມມານ ອານາຈັກວຽງຈັນ ຂອງພຣະເຈົ້າສິີຣິບຸນຍະສານ ແລະ ອານາຈັກຫຼວງພຣະບາງ ຂອງເຈົ້າສຸຣິຍະວົງ ຈິ່ງໄດ້ເສຽເກຣາດໃຫ້ແກ່ໄທ ລົງພ້ອມກັນໃນປີ ຄ.ສ 1779 ຍ້ອນຄວາມບໍ່ຖືກຕ້ອງຄ່ອງກັນ ອິດສາບັງບຽດຄຽດແຄ້ນໃຫ້ກັນ ຂອງເຈົ້ານາຍລາວດ້ວຍປະການດັ່ງນີ້.

(ສ.ວີຣະວົງສ໌ ປວັດສາດລາວ ແຕ່ບູຮານເຖິງ 1946 ໜ້າ 114-116)