ສະພາບການລວມຂອງອາຈັກລ້ານຊ້າງ ຈາກປີ ກ່ອນປີ 1560.
ພຣະຣາຊະອານາຈັກລ້ານຊ້າງນັ້ນ ກ່ອນປີ 1560 ນັ້ນ, ມີຣາຊະທານີ ຢູ່ພຣະນະຄອນຊຽງທອງ(ຫຼວງພຣະບາງ), ພຣະນະຄອນຊຽງທອງ ນັ້ນເປັນເມືອງຄູ່ແຝດກັບນະຄອນລ້ານນາ, ມີສາຍພົວພັນກັນຢ່າງສະໜິດ ແໜ້ນໃນທຸກດ້ານຕັ້ງແຕ່ບູຮານະການ ດັ່ງເຮົາຈະເຫັນນາມພຣະຣາຊະອາ ນາຈັກ ຊື່ລ້ານຊ້າງຄູ່ກັບລ້ານນາ, ຊຽງທອງຄູ່ກັບຊຽງໃໝ່, ຫາກເມື່ອໃດເມືອງໜຶ່ງຫວ່າງກະສັດ ກໍສາມາດເຊີນເອົາເຊື້ອພຣະວົງຈາກເມືອງໜຶ່ງໄປຄອງເມືອງນັ້ນໆໄດ້ຕາມກົດມົນທຽນບານ ໂດຍບໍ່ມີສຽງຄັດຄ້ານ ຫາກຍາມປົກກະຕິລູກສາວຂອງກະສັດລ້ານນາ ກໍຈະສົງຣາຊະບຸດຕີມາຖວາຍເປັນ ພຣະຊາຍາ ແກ່ນະຄອນລ້ານຊ້າງ ເຫດການນີ້ຖືປະຕິບັດກັນມາແຕ່ບູຮານະການ ອາດເກີດຂຶ້ນມາແຕ່ສະໄໝພຣະເຈົ້າຟ້າມງຸ່ມມະຫາຣາດພຸ້ນ.
ສະພາບເຫດອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ພາຍໃນ 450 ປີຜ່ານມານີ້ ແມ່ນນັບເອົາແຕ່ພຣະເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທິຣາດລົງມາຕັ້ງຈັນທະບູຣີ ເປັນຣາຊະທານີແຫ່ງລ້ານຊ້າງ ແຕ່ກ່ອນທີ່ພຣະເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທິຣາຊຈະລົງມາສະຖາປານາ ແລະສ້າງຈັນທະບູຣີເປັນຣາຊະທານີນັ້ນ ມີເຫດການຄວນສຶກສາດັ່ງນີ້.
ອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ເປັນພຣະຣາຊະອານາຈັກລາວທັງມວນ ບົນສອງຝາກຝັ່ງແມ່ນນ້ຳຂອງ, ນະຄອນຫຼວງ ທີ່ເປັນຣາຊະທານີອັນເກົ່າແກ່ ຂອງລ້ານຊ້າງ ຄືພຣະນະຄອນຊຽງທອງ, ພຣະຣາຊະວົງທີ່ຄອງລ້ານຊ້າງນັ້ນ ເປັນຣາຊະວົງທີ່ສືບເຊື້ອສາຍມາຈາກຣາຊະວົງຂຸນບູຣົມຣາຊາທິຣາດ, ຣາຊະວົງຣາຊາທິຣາດ ໄດ້ປົກຄອງດິນແດນລ້ານຊ້າງມາເປັນເວລາຍາວ ນານ ໂດຍນັບຈາກຂຸນລໍມາຮອດປີ 1975 ນັ້ນ ນັບເປັນເວລາ 1218 ປີ, ເຊິ່ງ ນັກປະຫວັດສາດທັງລາວ ແລະຕ່າງປຣະລົງຄວາມເຫັນວ່າ ຂູນລໍມາສ້າງເມືອງຊວາ ເປັນນະຄອນຊຽງດົງຊຽງທອງໃນປິ ຄ.ສ 757, ນັບແຕ່ນັ້ນມາຣາ ຊະວົງ ຣາຊາຊາທິຣາຊ ກໍໄດ້ຄົງໝັ້ນປົກຄອງລ້ານສືບເຊືອສາຍມາ ໂດຍນັບລຳດັບຖານັນດອນສັກຂອງກະສັດ ມີ 16 ຂຸນ, 5 ທ້າວ ແລະ 22 ພຣະຍາ ຈົນມາເຖິງ ສະໄໝພຣະຍາລັງທິຣາຊ ໃນ ຄ.ສ 1271-1316 ພຣະອົງເປັນ ຣາຊະວົງອົງທີ 23 ຂອງລ້ານຊ້າງ ຊຽງທອງ, ເມື່ອສິ້ນຍຸກຂອງພຣະຍາລັງ ທິຣາດແລ້ວ ກໍມາເຖິງພຣະຍາສຸວັນນະຄຸຜົງ ກໍປ່ຽນຖານັນດອນສັກຂອງ ກະສັດຈາກພຣະຍາ ມາເປັນເຈົ້າຟ້າ, ຖານັນດອນສັກຂອງກະສັດ ທີ່ເປັນເຈົ້າຟ້າກໍມີ 2 ພຣະອົງ ຄື ເຈົ້າຟ້າງ້ຽວ(ພຣະບິດາຂອງເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ) ເຈົ້າຟ້າຄຳຮຽວ, ຖານັນດອນສັກຂອງເຈົ້າຟ້າສິ້ນສຸດເມື່ອເຈົ້າຟ້າຄຳຮຽວເຖິງແກ່ ສະຫວັນນະຄົດໃນປີ ຄ.ສ 1353, ຈາກນັ້ນນັນດອນສັກຂອງລ້ານຊ້າງ ກໍປ່ຽນ ມາເປັນພຣະເຈົ້າຟ້າ ປະກົດໃນຫຼັກຖານປະຫວັດສາມີພຣະອົງດຽວ ຄື ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາດແຫ່ງຫຼ້າທໍຣະນີ (ພຣະນາມເດີມກ່ອນທີ່ຈະຊົງພຣະຍົດນັ້ນ ພຣະອົງມີພຣະນາມວ່າ “ຂຸນຜີຟ້າແຫຼ່ງຫຼ້າທໍນະນີເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ” ພຣະອົງເປັນກະສັດອົງທີ 27 ຂອງຣາຊະວົງຂຸນລໍ ແລະເປັນປະຖົມວິຣະມະຫາກະສັດ ຜູ້ທ້ອນໂຮມແຜ່ນດິນລ້ານຊ້າງອົງທຳອິດ ໂດຍເລີ່ມຈາກ ປີ 1353 ເປັນຕົ້ນມາມະຫາອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ໄດ້ຂະຍາຍອິດທິພົນ ເຂດແດນກວ້າງໄປ ເມືອງລາວນະຄອນຣັດໃນເມື່ອກ່ອນໄດ້ມາຂຶ້ນກັບ ລ້ານຊ້າງ ໂດຍນັບແຕ່ຜາໄດຜາດ່າງ, ເມືອງຊຽງຮາຍ, ນ່ານສາຍພູແດນລາວ ເຂົ້າໃສ່ສາຍພູເພັດສະບູນ, ດົງພຣະໄຟລົງໃສ່ຫຼີຜີສ້ານສາມງ່າ ແລະໄມ້ລົ້ມແບ່ງແດນແກວ(ຫວຽດນາມ) ປານໍ້າມ້າສາມແຄວ ຈະລົດຍອດນ້ໍາອູ ບຸ່ນໃຕ້ ບຸ່ນເໜືອເປັນເຂດ.
ນັບແຕ່ປີ 1353 ເປັນຕົ້ນມາພຣະຣາຊະອານາຈັກລ້ານຊ້າງໄດ້ຂະ ຫຍາຍຕົວ ຄົງຄວາມເປັນເອກະຣາດ ແລະສືບເຊື້ອພຣະວົງມາໂດຍລຳດັບ ເມື່ອພຣະນະຄອນລ້ານຊ້າງມີອານາເຂດກວ້າງໄກ ຖານັນດອນສັກຂອງກະ ສັດກໍປ່ຽນໄປອີກ ຄື ຍົກຖານະໃຫ້ສູງຂຶ້ນສົມພຣະກຽດຕິຍົດຂອງມະຫາຣາຊາ ເຊິ່ງເປັນເທພະຣາຊາ ເມື່ອພຣະເຈົ້າຟ້າມງຸ່ມລາຊົງຜະໜວດແລ້ວ ກໍຊົງສະຖາປານາເຈົ້າອຸ່ນເຮືອນ ພຣະຣາຊະບຸດ ຍົກຖານັນດອນສັກໃຫ້ເປັນ ພຣະເຈົ້າສາມແສນໄທໄຕພູວະນາດ ໃນປີ ຄ.ສ 1373, ຈາກຈຸດນີ້ກະສັດລ້ານຊ້າງໄດ້ປ່ຽນຈາກສົມມຸຕິຕິເທພະຣາຊາ ມາເປັນພຣະໂພທິສັດ ໂດຍມີພຣະພຸດທະສາສນາເປັນແກ່ນກາງ ຈາກພຣະເຈົ້າສາມແສນໄທໄຕພູວະນາດ ກະສັດອົງທີ 28 ຈົນເຖິງພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣາດ(ໂພທິສາຣະຣາດ) ກະສັດອົງ ທີ 43 ຂອງລ້ານຊ້າງກະສັດເກືອບທຸກພຣະອົງ ຈະມີຖານັນດອນສັກ ເປັນ ພຣະເຈົ້ານຳໜ້າ ແລະບາງພຣະອົງກໍມີມະຫາຣາດ ເວັ້ນເສັຍແຕ່ບາງ ກະສັດຂຶ້ນຄອງຣາດ ແຕ່ບໍ່ທັນສະຖາປານາ ກໍຍັງຊົງພະຍົດເດີມຢູ່ກໍພຽນ ກະສັດໃໝ່.
ພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາຊ ຊົງເປັນກະສັດລ້ານຊ້າງໃນໄລຍະ ຄ.ສ 1520-1547 ພຣະອົງເປັນກະສັດລ້ານຊ້າງຊຽງທອງທີ່ມີຄວາມປີຊາສາ ມາດແລ້ວ ພຣະອົງຍັງຊົງເປັນພຣະມະຫາກະສັດ ແລະທັມມະຣາຊາອີກ, ໃນພຣະຣາຊະປະຫວັດໂດຍສັງເຂບນັ້ນເປັນດັ່ງນີ້.
ພຣະຣາຊະປະຫວັດພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດ (ໂດຍສັງເຂບ)
ພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດ ຊົງເປັນພຣະມາຣາຊ, ເປັນທັມມະຣາຊາ ແລະມຸ້ງຫວັງເປັນພຣະໂພທິສັດ, ພຣະຣາຊະກິດຂອງພຣະອົງນັ້ນມີຫຼວງ ຫຼາຍ ພຣະອົງຊົງເປັນພຸດທະສາສນູປະຖັມພົກ, ພຣະອົງຊົງເຫຼື້ອມໃສສັດ ທາຕັ້ງໝັ້ນໃນພຣະພຸດທະສາສນາຢ່າງເຄັ່ງຄັດ, ຊົງແຕກສານໃນຄຳສອນ ພຣະພຸດທະສາສນາ ຊົງເຂົ້າໃຈໃນພາສາປາລີ ໃນສະໄໝພຣະອົງມີການສ້າງ ແລະຊຳຣະ(ສັງຄາຍະນາ) ພຣະໄຕປີດົກ, ໂດຍເອົາພຣະໄຕປິດົກມາຈາກລ້ານນາເພື່ອຊຳຮະປຽບທຽບກັບສະບັບລ້ານຊ້າງ ໃນສະໄໝພຣະອົງມີການອອກພຣະຣາຊະໂອງການ ໃຫ້ປະຊາຊົນຍົກເລີກການນັບຖືຜີສາງເທ ວະດາ ທົ່ວພຣະຣາຊະອານາຈັກ ຊົງຮື້ຖອນສານຫຼວງ, ສານເຈົ້າເຈົ້າຜີຫຼວງ, ຜີເຊື້ອເຟືອງ(ເມືອງ) ຜີຊົງເມືອງ ແລະໃຫ້ປະຊາຊົນມານັບຖືພຣະພຸດທະສາສນາ ສົ່ງເສີມໃຫ້ພຣະສົງ ແລະຊາຊົນສຶກສາໂຮງຮຽນໃນວັດ ຕັ້ງສາລາໂຮງທັມ ແລະຫໍແຈກທົ່ວພຣະຮາຊະອານາຈັກ, ຊົງສ້າງວັດສຸວັນນະເທວະໂລກ, ໄດ້ຊົງປຸຣະນະວັດ ພຣະທາດເຈດີ ທັງໃນນະຄອນຊຽງທອງ ແລະຫົວເມືອງຕ່າງໆ ດັ່ງຈະເຫັນຄາວເມື່ອພຣະອົງຊົງໄປະສົ່ງເຈົ້າເຊດຖະວັງໂສຄອງ ລ້ານນາແລ້ວ ພຣະອົງຊົງພຣະຣາຊະດຳເນີນມາທາງຝັ່ງຂວາຫົວເມືອງ ຕ່າງໄປປູຣະນະພຣະທາດເຊີງຊຸມ, ພຣະທາດພະນົມ(ພຣະທາດຫົວອົກ ພຣະເຈົ້າ-ພຣະທາດປະນົມ), ປູຣະນະພຣະມະຫາທາດໂລກະຈຸລະມະນີ(ພຣະທາດຫຼວງ) ຊົງປູຣະນະພຣະທາດເຈົ້າຊຽງໃໝ່ນາບອນ ຫຼືໜອງບອນ, ຊົງສົ່ງພຣະໄຕປິດົກໄປຍັງເມືອງນ່ານ ແລະຫົວເມືອງອື່ນໆ, ນອກ ຈາກນັ້ນ ການສຶກສາ ແລະວັນນະຄະດີລາວ ທາງພຣະພຸດທະສາສະໜາ ໄດ້ເກີດຂຶ້ນຫຼວງຫຼາຍ ການທີ່ພຣະອົງເປັນທັມມະຣາຊາ ແລະເປັນມະຫາໂພທິສັດນັ້ນ ຄື ປາກົດວ່າ ພຣະພຸດທະຮູບສະເດັດມາຍັງພຣະຣາດຊະວັງ ຂອງພຣະອົງ ຮຽກວ່າ “ພຣະສະເດັດ”.
ພຣະອົງເປັນມະຫາຣາດ ຄື ພຣະອົງເປັນທີ່ນັບຖື ເຄົາຣົບ ແລະເກງກົວຂອງບັນດາເຈົ້າເມືອງຕ່າງໆ ໃນອຳນາດຂອງລ້ານຊ້າງ ແລະເມືອງນອກພຣະຣາຊະອານາຈັກ ດັ່ງຈະເຫັນໄດ້ວ່າບັນດາຫົວເມືອງຕ່າງໆ ໄດ້ສົ່ງ ບັນນາການ ແລະພຣະຣາຊະບຸດຕຣີມາຖວາຍເປັນຂ້າປະຣິຈາຄະ ແລະ ພຣະຊາຍາຫຼາຍຫົວເມືອງ ເຊັ່ນເມືອງສຸໂຂໄທ, ເມືອງອາໂຍທະຍາ, ເມືອງຊຽງຮຸ່ງ ແລະເມືອງຊຽງໃໝ່ ຄືພຣະນາງຍອດຄຳ ເຊິ່ງບັນດານາງພຣະຍາ ເຫຼົ່ານີ້ ເຊິ່ງຖືວ່າເປັນນາງແກ້ວ ເຊິ່ງເປັນມະຫາກະສັດທີ່ເປັນໂພທິສັດ ແລະທັມມະຣາຊາ ແລະເທວະຣາຊາໄປພ້ອມກັນ.
ໃນສະໄໝພຣະອົງນັ້ນ ຄວາມສຳພັນລະຫວ່າງລ້ານນາ ແລະລ້ານ ຊ້າງໄດ້ປະກົດຕົວຢ່າງຈະແຈ້ງ ຄື ເມື່ອອານາຈັກລ້ານນາ ນະຄອນຊຽງໃໝ່ ຫວ່າງກະສັດລົງ, ຜູ້ສືບທອດຣາຊະສົມບັດມີຖານອຳນາດບໍ່ພໍ ທາງພຣະນາ ຄອນຊຽງໃໝ່ໄດ້ສົ່ງຣາຊະທູດມາອັງເຊີນເອົາພຣະພຣະຣາຊະບຸດຂອງພຣະ ອົງໄປສະເຫວີຍຣາຊະສົມບັດ ເປັນເຈົ້າເອກະຣາດແຫ່ງອານາຈັກລ້ານນາ ອັນນີ້ເປັນຫຼັກຖານຢັ້ງຢືນອັນສຳຄັນ ໃນສາຍສຳພັນອັນແໜ້ນແຟ້ນຍິ່ງກວ່າ ສາຍສຳພັນອື່ນໃດ ທີ່ປະຫວັດສາດສາມາດບັນທຶກໄວ້ໄດ້ ແລະພຣະເຈົ້າ ໄຊຍະເຊດຖາເອງ ກໍຊົງເປັນສັນຍະລັກຂອງສອງພຣະຣາຊະອານາຈັກຢ່າງດີ.
ເຫດການທາງການເມືອງຂອງລ້ານຊ້າງໃນສະໄໝຂອງພຣະເຈົ້າ ໂພທິສາຣະຣາດ ນັບວ່າມີຄວາມໝັ້ນຄົງ ປະຊາຊົນຍູຖ່າງສ້າງບ້ານແປງ ຕລອດໄລຍະທີ່ພຣະອົງຄອງຣາຊະສົມບັດ ເປັນເວລາ 27 ປີ.
ໃນໄລຍະທີ່ພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດ ຄອງພຣະຣາຊະອານາຈັກລ້ານຊ້າງຊຽງທອງນັ້ນ ຮ່ວມກັບກະສັດແຫ່ງສີອາຍຸທະຍາຫຼາຍພຣະອົງ ຄື ປາຍສະໄໝ ສົມເດັດພຣະຣາມາທິບໍດີທີ 2(ພຣະເຊດຖາ), ສົມເດັດພຣະບໍ ຣົມຣາຊາທິຣາດທີ 4(ໜໍ່ພຸດທາງກູນ), ພຣະຣັດຖາທິຣາດ, ສົມເດັດພຣະໄຊ ຣາຊາທິຣາດ, ພຣະຍອດຟ້າ, ຂຸນວໍຣະວົງສາທິຣາດ, ພຣະມະຫາກະສັດ ອານາຈັກລ້ານນາຮ່ວມສະໄໝກັບພຣະອົງ ຄື ພຣະຍາແກ້ວ, ພຣະເກດເຊດຖະຣາຊ(ພຣະເມືອງເກດເກົ້າ) ຄັ້ງທີ 1, ທ້າວຊາຍຄຳ, ພຣະເກດເຊດ ຖະຣາຊ(ພຣະເມືອງເກດເກົ້າ) ຄັ້ງທີ 2, ພຣະນາງຈິຣະປະພາ ແລະພຣະໄຊຍະເສດຖາ (ຄືສົມເດັດພຣະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິຣາດ ແຫ່ງລ້ານຊ້າງ ເຊິ່ງເປັນພຣະຣາຊະບຸດຂອງພຣະອົງເອງ), ກະສັດພຣະໃນຫົງສາວະດີ ຮ່ວມສະໄໝກັບພຣະອົງ ຄື ພຣະເຈົ້າເມັງຈີໂຍ ແລະພຣະເຈົ້າຕະເບັງຊະເບຕີ.
ເມື່ອສັງເກດ ແລະຕີລາຄາ ສົມທຽບພຣະມະຫາກະສັດໃນ 4 ອານາ ຈັກແລ້ວ ເຫັນວ່າໃນສະໄໝຂອງພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດນັ້ນ ອານາ ຈັກທີ່ໝັ້ນຄົງແນ່ເຫັນຈະເປັນອານາຈັກພະມ້າ, ສ່ວນອານາຈັກສຍາມ ແລະລ້ານ ນານັ້ນ ມີຄວາມບໍ່ໝັ້ນຄົງ ບໍ່ວ່າທາງດ້ານການເມືອງ ແລະການປົກຄອງເຫັນໄດ້ຈາກການປ່ຽນກະສັດກະສັດຫຼວງຫຼາຍ ໃນໄລຍະທີ່ພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດ ຄອງຣາດຢ່າງໝັ້ນຄົງໃນລ້ານຊ້າງຊຽງທອງ ໂດຍະສະເພາະ ແລ້ວກຸງສີອາຍຸທະຍານັ້ນ ມີຄວາມວຸ້ນວາຍຫຼາຍ ດ້ວຍເຫດນັ້ນ ຈຶ່ງບໍ່ປາກົດ ເຫັນສອງອານາຈັກນີ້ ທຳສົງຄາມແກ່ກັນໃນໄລຍະປະຫວັດສາດ ອີກທັງສອງອານາຈັກ (ຍົກເວັ້ນ ລ້ານນາ ເພາະລ້ານນາເປັນເມືອງພັນທະມິດໂດຍເຊື້ອຊາດ) ຍັງມີສຳພັນທາງການທູດອັນດີກັບລ້ານຊ້າງ ໂດຍສະເພາະແລ້ວ ເມື່ອກະສັດລ້ານຊ້າງຂຶ້ນຄອງຣາດແລ້ວ ອານາຈັກສີອາຍຸທະຍາມັກຈະສົ່ງ ເຄື່ອງບັນນາການ ແລະຣາຊະບຸດຕີມາຖວາຍພຣະມະຫາກະສັດລ້ານຊ້າງ ຫຼາຍສະໄໝ ໂດຍນັບຕັ້ງແຕ່ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ, ພຣະເຈົ້າສາມແສນໄທຍ໌ ເລື້ອຍມາ ຈົນຮອດພຣະເຈົ້າໂພທິສາຣະຣາດ ເຊິ່ງນັບວ່າຄວາມສຳພັນລະ ຫວ່າງລ້ານຊ້າງກັບສີອາຍຸທະຍາມີສຳພັນອັນດີແກ່ກັນເລື້ອຍມາ.