- ອັນເຂົ້າປຸ້ນ ເປັນອາຫາພື້ນເມືອງລາວດັ້ງເດີມ ປັດຈຸບັນເຖິງວ່າບັນດາປະເທດຕ່າງໆ ຈະມີການຮັບປະທານເຂົ້າປຸ້ນເຊັ່ນກັນ ກໍບໍ່ໝາຍວ່າເຂົ້າປຸ້ນນັ້ນເປັນຂອງຊາດອື່ນ, ເຂົ້າປຸ້ນນັ້ນຕິດພັນກັບປະຊາຊົນບັນດາເຜົ່າໃນລາວ ບໍ່ວ່າຊົນຊາດຊົນເຜົ່າໃດ ກໍລ້ວນແຕ່ຮັບປະທານເຂົ້າປຸ້ນທັງນັ້ນ ເຖິງວ່າເຂົ້າປຸ້ນບໍ່ແມ່ນອຫານຫຼັກຂອງຄອບຄົວລາວ ກໍຕາມແຕ່ ເຂົ້າປູ້ນໄດ້ຕິດພັນກັບຮີດຄອງ ປະເພນີ ແລະວັດທະນະທັມລາວ ໂດຍສະເພາະແລ້ວແມ່ນ "ງານໃຫຍ໋ ເຊັ່ນແຈກເຂົ້າ, ບຸນພຣະເວດເປັນຕົ້ນ" ຈະຂາດເສັຍເຊິ່ງ ເຂົ້າປຸ້ນແມ່ນບໍ່ໄດ້ເດັດຂາດ, ໃນດ້ານປະຫວັດເຂົ້າປຸ້ນ ຍັງໄດ້ເຮັດໃຫ້ເຮົາຮູ້ໄດ້ວ່າ ຫົວເມືອງຝັ່ງຂວາແມ່ນຳ້ຂອງ (ພາກອີສານຂອງໄທຍ໌) ເປັນດິນແດນ ລາວ ຄື ທີ່ແຂວງອຸບົນ ມີເມືອງໜຶ່ງຊື່ ເມືອງກຸດເຂົ້າປຸ້ນ ໃນແທ້ທີ່ຈິງແລ້ວ ພາສາໄທຍ໌ຮຽກອາຫານປະເພດນີ້ວ່າ "ເຂົ້າໜົມຈີນ" ເພາະເຂົາເຂົ້າໃຈວ່າອາຫານປະເພດນີ້ ແມ່ນອາຫານຂອງຈີນ ແລະໃນການຈັດປະເພດອາຫານຂອງໄທຍ໌ ຮຽກວ່າ "ເຂົ້າປຸ້ນ" ຈັດຢູ່ປະເພດເຂົ້າໜົມ ແລະຂອງຫວານຈຶ່ງຮຽກວ່າ "ເຂົ້າໜົມຈີນ" ດ້ວຍເຫດນັ້ນ ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນຂອງໄທຍ໌ ຈຶ່ງມີລົດຫວານມັນ ຄ້າຍກັບຂອງຫວານ ແຕ່ກໍແປກົງທີ່ວ່າເວລາຮຽກນຳ້ປະສົມເຂົ້າປຸນພັດຮຽກວ່າ "ນຳ້ພິກ" ອັນນີ້ ກໍເປັນຕາໜ້າຄິດອີກຢ່າງ ໜຶ່ງເຂົ້າໝົມຂອງໄທຍ໌ ບໍ່ຫວານສະເໝີໄປນັ້ນເອງ. (ອິອິອິ)
- ເຂົ້າປຸ້ນຂອງລາວນັ້ນ ຈັດຢູ່ໃນປະເພດອາຫານຄາວ ເຄື່ອງປະສົມຫຼັກກໍແມ່ນ ເຂົ້າປຸ້ນ ຮອງລົງມາແມ່ນເຫຍື່ອເຂົ້າປຸ້ນ ອັນປະກອບດ້ວຍຜັກຕ່າງໆ ສ່ວນນຳ້ແກງ ເຂົ້າປຸ້ນຈັດ ເປັນພຽງສ່ວນປະກອບເທົ່ານັ້ນ.
- ດັ່ງທີ່ເຮົາຮູ້ແລ້ວ ເຂົ້າປຸ້ນ ປະກອບດ້ວຍເຄື່ອງປະກອບ ໓ ສິ່ງ ຈຶ່ງເປັນເຂົ້າປຸ້ນທີ່ສົມບູນແບບ, ຄື
໑. ເຂົ້າປຸ້ນ ໄດ້ຈາກກັມມະວິທີການເຮັດເຂົ້າປຸ້ນຈົນກາຍເປັນເສັ້ນ ແລ້ວເຮັດ ເປັນກິ້ວໆໆ ເອີ້ນວ່າກິ້ວເຂົ້າປຸນ, ລັກສະນະນາມຂອງນກິ້ວຮຽກວ່າ "ຫົວ" ເຊັ່ນ "ເຂົ້າ ປຸ້ນ ໒ ຫົວ" ໝາຍເຖິງເຂົ້າປຸ້ນ ໒ ກິ້ວ ແຕ່ວ່າທາງບາງທ້ອງຖິ່ນ ກໍໃຊ້ຄຳວ່າ "ເຂົ້າປຸ້ນ ໓ ກິ້ວ".
໒. ເຫຍຶ່ອເຂົ້າປຸ້ນ ປະກອບດ້ວຍຜັກຕ່າງໆ ດຽວນີ້ພັດທະນາຂຶ້ນມາເລື້ອຍໆ ເຊັ່ນ ເຍື່ອເຂົ້າປຸ້ນ ປະກອບມີ: ກະລຳ່ປີ, ໝາກຫຸ່ງຂູດ, ໝາກແຕງ, ໝາກປີ, ໝາກຖົ່ວງອກ, ໝາກຖົ່ວຍາວ, ໜໍ່ໄມ້ຕົ້ມ ແລະອື່ນໆ (ອັນນີ້ບໍ່ຈັກກັດປະເພດຜັກ ແຕ່ຜັກປ່າບາງຊະນິດບໍ່ນິຍົມເອົາມາເຮັດເຍື່ອເຂົ້າປຸ້ນ ເຊັ່ນ ຜັກສະເມັກ, ຜັກຕິ້ວ ແລະອື່ນໆ ເຫຼົ່ານີ້ ແຕ່ມີຄົນລອງແລ່້ວບອກວ່າແຊບໆໆໆ ຮາໆໆໆໆ ລອງແມ໊ະ).
໓. ນຳ້ແກງ : ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນນັ້ນໃນລາວເຮົານັ້ນມີລົດຊາດ ແລະເອກລັກຕ່າງອອກໄປແຕ່ລະທ້ອງຖິ່ນ, ບ້ານ ແລະຄອບຄົວ. ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນນັ້ນ ໃນລາວທົ່ວປະເທດນັ້ນແບ່ງອອກເປັນ ໒ ປະເພດໃຫຍ່ໆ ດັ່ງນີ້.
ກ. ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸນ ປະເພດນຳ້ປົ່ນ ຫຼືນຳ້ແຈ່ວ"

- ເຄືອງປະກອບ ແລະວິທີປະກອບ.
(ນ້ຳເແກງເຂົ້າປຸ້ນ ສຳລັບເຂົ້າປຸ້ນໜື່ງໝື່ນລວມມີ).
໑. ປາເກັດ ຫຼືປາໜັງ ໄດ້ຈາກການລ້ຽງແລະທັມມະຊາດ ທີ່ຕົມສຸກແລ້ວ ໓ ກິໂລ.
໒. ປາແດກຕ່ອນປາໃຫຍ່ ໑/໒ ກິໂລ
໓. ໝາກພິກປົ່ນ ໔ ບ່ວງແກງ(ຕາມຄວາມຕ້ອງການ).
໔. ໝາກພິກດິບ+ສຸກ ໒ ກຣັມ(ຕາມໃຈມັກ).
໕. ໃບຂີ້ຫູດ(ໃບໝາກ******ດ) ໑ ກຳມື (ຫຼືຫຼາຍນ້ອຍຕາມໃຈມັກ).
໖. ຫົວສິງໃຄ ໖ ຫົວ(ຕາມຕ້ອງການ).
໗. ຫົວຂີງແກ່ ໒ ຫົວ(ຕາມໃຈມັກ)
໘. ຫົວຂ່າແກ່ ໒ ຫົວ.
໙. ທຽມແຫ້ງປອກ ໒ ກຣັມ.
໑໐. ຫົວຜັກບົ່ວຫົວແຫ້ງ ໒ ກຣັມ.
໑໑. ແປ້ງນົວ ໑ ບ່ວງແກງ(ສູດບູຮານແທ້ບໍ່ຕ້ອງການໃຊ້ແປ້ງນົວເລີຍ ເພາະເອົານຳ້ປາແດກ, ເກືອ, ນຳ້ປາເປັນເຄື່ອງປັບຣົດ).
໑໒. ເກືອ ໓ ບ່ວງແກງ(ຫຼືຕາມຕ້ອງການ).
໑໓. ນ້ຳປາ໓ ບ່ວງແກງ(ອິງຕາມຄວາມຈຳເປັນຕ້ອງປັບຣົດ).
໑໔. ນ້ຳຕານຊາຍ ໕ ບ່ວງ ຫຼືນຳ້ຕານກ້ອນທຳມະຊາດ ກະເອົາໃຫ້ເທົ່າ ໕ ບ່ວງແກງ(ແລ້ວແຕ່ຜູ້ມັກຫວານຫຼືບໍ່ມັກ ສ່ວນບາງຄອບຄົວ ແລະບາງທ້ອງຖິ່ນບໍ່ໃຊ້ເລີຍ)

ວິທີປຸງ:
໑. ເອົານ້ຳໃສ່ໝໍ້ ໔-໗ ລິດ ຕົ້ມໃຫ້ຟົດແລ້ວນຳເອົາປາທີ່ລ້າງສະອາດມາຕົ້ມໃຫ້ສຸກ. ແລ້ວ ຕັກຂຶ້ນ ມາເພື່ອໃຈ້ກ້າງປາອອກ ຈາກນັ້ນກໍ່ນຳມາຕຳໃຫ້ມົ່ນ.
໒. ນຳເອົາປາແດກຊະນິດດີນັ້ນ ລົງໄປຕົ້ມກັບນຳ້ຕົ້ມປາທີ່ຕັກປາອອກແລ້ວນັ້ນ ຕື່ມນຳ້ອີກພໍປະມານຕົ້ມນຳ້ປາແດກຕໍ່ໄປ.
໓. ນຳເອົາ ຫົວຂ່າ, ຫົວຂີງ, ຫົວຜັກທຽມ, ຜັກບົ່ວຫົວແຫ້ງ, ໝົກ ຄື ເອົາລົງໃຕ້ຖ່ານໄຟ ເອົາເທົ່າປົກໆໄວ້ຈັກໜ່ອຍ.
໔. ໝາກພິກດິບ-ສຸກ ມາສຽບປີ້ງເທິງຖ່ານໄຟ ໃຫ້ສຸກຫອມພໍດີ ແລ້ວມາທຸບເປໆ ຫຼືຕຳໃສ່ຄົກພໍແຕກໆ.(ຢ່າໃຫ້ມູ່ນ).
໕. ຂົ້ວໝາກພິກແຫ່ງ ບໍ່ຕ້ອງໃສຫຍັງພຽງແຕ່ເອົາໝາກພິກລົງໝໍ້ເລັ່ງໄຟອ່ອນໆ ແລ້ວຂົ້ວພໍງາມແລ້ວເອົາມາປົ່ນລົງຄົກ ແລ້ວເອົານ້ຳເນື້ອປາລົງ ຄົນໃຫ້ເຂົ້າກັນກັບໝາກເຜັດປົ່ນ. ຈາກນັ້ນເຮົາກໍນ້ຳຕານ, ນ້ຳປາ ແລະໃບຂີ້ຫູດລົງ ຄົນໃຫ້ເຂົ້າກັນຕື່ມ ກະວ່າເນື້ອປາກອບໜ້ອຍໜື່ງພໍໃຫ້ເປັນນ້ຳຂຸ້ນໆໆ. ແລ້ວຈຶ່ງນຳນຳ້ມາຖອກໃສ່ ນຳ້ຕົ້ມປາແດກທີ່ກຽມ ແລະຄ້າງຂຶ້ນໃສ່ໄຟອ່ອນປານກາງ ແລ້ວກໍປຸງລົດຕາມໃຈມັກ.

ເທິງນັ້ນແມ່ນສູດດັ້ງເດີມແທ້ ແຕ່ສາມາດປັບປຸງໃຫ້ຖືກຕາມໃຈມັກອີກ ຄື
- ຖ້າວ່າຜູ້ມັກເລືອດໝູກໍ່ປາດໃສ່ໜ້ອຍໜຶ່ງແລ້ວກໍ່ຊີມເບິ່ງ ຫຼືປຸງຕາມໃຈມັກ.

ຂ. ສູດນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນ(ນຳ້ກະທິ)
໑.ຂ. ເຄື່ອງປຸງເໝືອນກັນກັບນຳ້ປົ່ນ ແຕ່ຈະເພີ່ມນຳ້ກະທິໝາກພ້າວຂຶ້ນມາ ນຳ້ກະທິໝາກ ໒-໓ ລິດ ຕໍ່ປະຣິມາດ ໑ ໝໍ້ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນ.
- ວິທີປຸງຕ່າງກັນຈັກໜ່ອຍ ຄື ເອົານຳ້ກະທິລົງໝໍ້ຂາງ ຂ້ຽວໃຫ້ໄດ້ທີ່ ເອົາເນື້ອປາລົງຂ້ຽວນຳ້ກະທິກັບປາຕໍ່ ເອົາພິກແຫ້ງປົ່ນລົງຄົນໃຫ້ທົ່ວ ເຫັນວ່າພໍໃຈແລ້ວ ໃຫ້ເອົາ ເຄື່ອງປຸງຕ່າງໆນັ້ນລົງ (ເທົ່ານີ້ກໍໄດ້ນຳ້ແກງເຂົ້າປຸ້ນ ທີ່ແຊບຊ້ອຍແລ້ວ)